Dioklecjan

Prześladowanie chrześcijan

Gaius Aurelius Valerius Diocletianus, Diocles, Docles (ur. ok. 244 w Solinie, zm. 3 grudnia 313 lub 316 w Spalatum) – cesarz rzymski od 20 listopada 284 do 1 maja 305.

Od jego panowania rozpoczyna się okres w Rzymie, który nazywamy dominatem, jest to zarazem system polityczny. Wprowadził monarchię opartą na armii i scentralizowanej biurokracji

Polityka religijna Dioklecjana

Dioklecjan znalazł ideologiczne i propagandowe oparcie swej władzy w powrocie do starych rzymskich kultów i umacnianiu obyczajów przodków (mos maiorurum). Chciał wspierać tradycyjne rzymskie wartości i kultywować starą religię. Władza Tetrarchów miała pochodzić od tradycyjnych bogów rzymskiej religii, zwłaszcza Jowisza, Herkulesa, Marsa, oraz od Sol Invictus. Propaganda podkreślała boską naturę cesarzy. W 302 roku Dioklecjan wydał edykt przeciw manichejczykom skazujący wyznawców na śmierć, bądź dożywotnie roboty w kopalniach, a przywódców manichejskich na spalenie żywcem wraz z księgami. Wedle listu Dioklecjana do prokonsula Afryki manicheizm był religią nową, obcą i wrogą mieszkańcom świata rzymskiego.

Na początku 303 roku z armii usunięto chrześcijan, pod zarzutem zakłócania przebiegu oficjalnych uroczystości religijnych.

Prześladowanie chrześcijan rozpoczęło się 23 lutego 303 roku, kiedy to urzędnicy i żołnierze na rozkaz cesarza zniszczyli kościół w Nikomedii. Następnego dnia wydano edykt nakazujący zburzenie świątyń chrześcijańskich i spalenie świętych ksiąg oraz pozbawienie stanowisk chrześcijan sprawujących funkcje publiczne. Klauzule edyktu były przestrzegane w różnym stopniu na różnych obszarach Cesarstwa. W Egipcie prefekt Sozjanus Hierokles zmuszał do składania ofiar bóstwom pogańskim i likwidował kościoły. Na zachodzie Konstancjusz Chlorus wprowadzał te zarządzenia w bardzo niewielkim stopniu. Drugi edykt, z lata 303 roku nakazywał uwięzienie liderów chrześcijańskich w całym Imperium. Jesienią 303 roku został wydany trzeci edykt, który głosił, że wszyscy, którzy odejdą od chrześcijaństwa, zostaną uwolnieni, oporni natomiast mogą być torturowani. W następstwie tego we wschodniej części Cesarstwa wielu biskupów i „zwykłych wierzących” uwięziono, torturowano i zabito. Biskup Nikomedii Anthimus został ścięty. Z czasów tych właśnie prześladowań zachowało się wiele przekazów o czczonych do dziś w Kościele chrześcijańskim męczennikach. Jednak zdecydowana większość chrześcijan uniknęła prześladowań. Akcji nie prowadzono systematycznie i z tym samym natężeniem. Istniały różnice w wykonywaniu zarządzeń podyktowane warunkami lokalnymi. Na obszarze całego Imperium zapłaciło życiem za swoje przekonania kilkaset osób. Byli to przeważnie prezbiterzy. Tortury, jakim ich poddano, ustawodawstwo rzymskie nakazywało stosować wobec wszystkich, którzy występują przeciw władzy państwowej; nie wymyślono ich specjalnie dla chrześcijan. Prześladowania sprowokowane zostały przez Galeriusza, który jako syn kapłanki Romuli był nieprzejednanym wyznawcą tradycyjnych rzymskich kultów religijnych. Ustały one kiedy w 311 roku Galeriusz wydał edykt przyzwalający chrześcijanom kultywować ich praktyki religijne.

Obraz prześladowań chrześcijan za czasów panowania cesarza Dioklecjana może być wypaczony, ponieważ posiadamy relacje jedynie jednej strony – prześladowanej. Z wypowiedzi różnych pisarzy kościelnych oraz dalszego rozwoju wypadków wynika jednak, że liczba odstępców od wiary była bardzo duża. Znaleźli się wśród nich nawet biskupi. Głośna stała się sprawa biskupa Rzymu Marcelina, a także biskupa Aleksandrii Piotra.